Engelli istihdamını arttırmak isteyen devletimiz yasa ve yönetmeliklerle engelliler için pozitif ayrımcılık yapmaktadır. Engelliler için pozitif olarak uygulanan engelli istihdam ve engellilerin işe girmesini sağlamaya yönelik olan çalışmalar yapılmakta olup İŞKUR tarafından denetlenmektedir.
Engelli istihdamı özel ve devlet kurumlarının yapmak zorunda olduğu ve yasalarca hükme bağlanmış bir durumdur. Yasa gereğince firmasında ya da kurumunda 50 kişiden fazla eleman çalıştıran işletmeler, eleman sayısının % 3’ü oranında engelli çalıştırmaya mecburdur. Bu yasaya uymayan ve çalıştırmak zorunda olduğu kişiden az engelli istihdamı eden firma ve kurumlar, çalıştırmadı engelli başına ceza ödemektedir.
4857 İş kanunu 30. madde yer alan kota sistemi şu şekildedir;
50 ve üzeri çalışan iş yerlerinde kota sistemi,
çalıştırmalıdır. (Kamu ve kamu kuruluşlarında engelli istihdamından yararlanmak için EKPSS Sınavı gerekli puan alınmalıdır) Ayrıca engelli kişiler, beden, meslek ve ruh durumlarına göre uygun işlerde çalıştırılmalıdır.
Engelli İstihdam Denetimi, İşkur tarafından her yıl belirli ve belirsiz periyotlarda firmaları ve kurumları denetlemektedir. Denetlenen firmalar ve kuruluşlar, yasa ile belirtilen sayıda engelli kişi çalıştırmıyor ise, uyarı verilmekte olup tekrar kontrol mekanizması işlemeye devam etmektedir. İş verene engelli istihdam etmesi için bir süre tanınır, süre bitiminde İş kur denetmeleri işverenden işe alınan engelli kişilerin kimlik bilgilerini talep eder. Eğer işveren eksikliği gideremezse yani engelli istihdam etmez ise, cezai yaptırım uygulanır.
Engelli istihdam etmeyen firmalar ve kuruluşlar denetim ve kontrol sürelerinden sonra, hala engelli çalıştırmıyor ise, idari para cezaları ödemek zorunda kalır. Uygulanan para cezaları engelli kişi başına hesaplanır. Eğer firma 1000 kişi çalıştırıyor ise, 30 engelli kişi istihdam etmek zorundadır. Eğer 15 kişi çalıştırıyor ve kendisine verilen süre içinde 15 kişi daha engelli istihdam etmediyse ceza ödemek durumunda kalır.
Engelli işçi çalıştırmama cezası genel olarak internette yer alan kaynaklara göre 2020 yılı 3.985 TL olarak görülmektedir. Ceza alan firma kişi başı her ay olmak kaydı ile bu parayı ödemek zorunda kalabilir. Burada dikkat edilmesi gereken nokta cezaların senelik değil, aylık olarak uygulanacağıdır.
Cezai yaptırımları uygulayan İŞKUR bu para cezaları ile engelli istihdamı sağlayan firmalara fonlama yapmaktadır. Engelli istihdamında istenen seviyede olmayan ülkemizde son yıllarda pozitif gelişmeler olmaktadır. Ayrıca İŞKUR kendi işini kurmak isteyen engellilere hibe kredi ve faizsiz uzun aylara bölünmüş kredi gibi imkanlar sunmaktadır.
Bu sayede firmalardan toplanan cezalar yine istihdam için kullanılmış ve iş hayatından uzak tutulan engellilere destek olmuştur.